Wat slaaptekort met je lichaam doet: de onzichtbare impact van te weinig slaap

Slaap is essentieel voor een goede gezondheid. Toch krijgen veel mensen structureel te weinig slaap, wat op korte en lange termijn ernstige gevolgen kan hebben voor zowel lichaam als geest. Onderzoekers wijzen op ingrijpende lichamelijke, psychische en cognitieve effecten die door slaaptekort kunnen ontstaan.

Cognitieve en psychische effecten

Een van de eerste signalen van slaaptekort is, verminderde concentratie. De hersenen hebben slaap nodig om informatie te verwerken en op te slaan. Als je onvoldoende slaapt, daalt het vermogen om te leren, onthouden en logisch na te denken. Ook het reactievermogen neemt af, wat gevaarlijk kan zijn in bijvoorbeeld het verkeer. Psychisch kunnen stemmingswisselingen ontstaan: mensen met slaaptekort voelen zich vaker prikkelbaar, emotioneel instabiel of somber. Langdurig slaaptekort vergroot ook de kans op angststoornissen en depressie. Sommige studies tonen aan dat mensen met chronische slapeloosheid tot tien keer zoveel risico lopen op een depressie.

Fysieke gevolgen slaaptekort

Slaap is ook nodig voor herstel van het lichaam. Tijdens de slaap worden cellen gerepareerd en wordt het immuunsysteem versterkt. Bij slaaptekort raakt het afweersysteem verzwakt, waardoor mensen vatbaarder worden voor infecties zoals verkoudheid en griep. Ook hormonen raken uit balans: het hongerhormoon ghreline stijgt, terwijl leptine – dat het verzadigingsgevoel regelt – daalt. Dit leidt tot meer eetlust, vaak gericht op suikerrijk en vet voedsel, en vergroot het risico op overgewicht. Tegelijkertijd verstoort slaapgebrek de bloedsuikerspiegel en verhoogt het de kans op diabetes type 2. Ook stijgt de bloeddruk en neemt de kans op hart- en vaatziekten toe.

Effect op hormonale processen

Chronisch slaaptekort heeft invloed op verschillende hormoonhuishoudingen. Bij mannen daalt bijvoorbeeld het testosteronniveau na meerdere nachten slecht slapen. Ook wordt de aanmaak van het stresshormoon cortisol verhoogd. Dit kan op termijn leiden tot overbelasting van het lichaam en verhoogde mentale stress. De natuurlijke productie van melatonine – het slaaphormoon – raakt bij onregelmatig slapen ook ontregeld, waardoor een vicieuze cirkel van slapeloosheid ontstaat.

Langetermijneffecten

Wie jarenlang met slaaptekort leeft, loopt een verhoogd risico op ernstige aandoeningen. Uit wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat langdurig slaaptekort kan bijdragen aan dementie, met name de ziekte van Alzheimer. Tijdens diepe slaap wordt namelijk het hersenvocht ververst, wat helpt bij het afvoeren van schadelijke eiwitten zoals bèta-amyloïde. Zonder voldoende slaap stapelen deze eiwitten zich mogelijk op in de hersenen.

Wat is voldoende slaap?

Voor volwassenen wordt gemiddeld zeven tot negen uur slaap per nacht aanbevolen. Kinderen en tieners hebben meer nodig. Af en toe een nacht slecht slapen heeft meestal geen blijvende gevolgen, maar structureel minder dan zes uur per nacht slapen verhoogt de kans op gezondheidsproblemen aanzienlijk.

Lees ook meer over De stille kracht van de ochtend: waarom vroeg opstaan je leven kan veranderen